انحصار وراثت

حصر وارثت چیست ؟ با وصول درخواست حصر وراثت به شورای حل اختلاف، این امکان وجود دارد که اشخاص ذینفع به جهاتی ازجمله، تعداد وراث باقیمانده ازمتوفی یا اعتراض به نسب آنها نسبت به متوفی یابه زوجیت همسر مورد ادعای ذکر شده در درخواست و یا اصل نکاح و یا طلاق وی یا وقوع اختلاف در وصیت نامه ابرازی مطرح گردد.

دراین صورت شورای حل اختلاف ،وقت رسیدگی تعیین وبا تشکیل جلسه و دعوت از طرفین صرفا نسبت به اعتراض به تعداد ورثه رسیدگی های مقتضی را معمول نموده و نسبت به اعتراض واصله دراین باره نفیا یا اثباتا اتخاذ تصمیم می نماید و نسبت به سایر موارد اعتراض چون رسیدگی به آنها ازخصایص ذاتی دادگاههای عمومی اختصاص یافته به امور خانواده می باشد باصدور قراراناطه موقتا پرونده ازجریان رسیدگی خارج شده و شورا معترض راهدایت وارشاد قانونی نموده تا در صورت بقاء دراعتراض خود به دادگاههای موصوف مراجعه نماید، بدیهی است دادگاه عمومی خانواده با تقدیم دادخواست معترض، درباره هر یک ازجهات مورد نظر خواهان، رسیدگی و حکم مقتضی درباره اختلاف طرفین صادر و نسبت به صدور گواهی انحصار وراثت، متقاضی را به مرجع صالح (شورای حل اختلاف) هدایت قانونی می نماید واین بار با طرح درخواست انحصاروراثت وعدم اعتراض گواهی مزبور طبق مقررات مربوط به حصر وراثت صادر خواهد شد.

اشخاصی که حق اعتراض به درخواست حصر وراثت دارند

    شخص ذینفع بر طبق مواد369 و362 قانون امورحسبی می تواند درمقام اعتراض به گواهی تصدیق انحصار وراثت مبادرت ورزد، ماده 369 قانون امورحسبی دراین باره می گوید: درمورد ماده 364(منظورگواهی حصروراثت)اشخاص ذینفع می توانند به درخواست تصدیق وهمچنین به تصدیقی  که درموضوع وراثتصادر می شود ،اعتراض نمایند ورای دادگاه دراین خصوص قابل پزوهش وفرجام است ،بدین ترتیب دراجرای ماده 362همان قانون ،درصورت وصول اعتراض ازناحیه معترض ذینفع ،شورای حل اختلاف جلسه ای برای رسیدگی به اعتراض معین نموده ،وبه معترض ودرخواست کننده تصدیق اطلاع می دهد ودرجلسه پس از رسیدگی حکم خواهد داد،این حکم برابر مقرارت قابل تجدید نظر است.

    دادستان عمومی محل اقامتگاه متوفی

دادستان عمومی درهرزمان که مطلع شود واحراز نماید متوفی بلا وارث است ودرخواست متقاضی انحصاروراثت  فاقد مبنای قانونی است  قانونا مکلف است درمقام اعتراض به درخواست مزبور برآید وازصدور گواهی حصر وراثت ،به نفع متقاضی خودداری بعمل آورد ،همچنین تازمانیکه برای شخص محجور ،قیم وبرای غایب امین نشده باشد،دادستان می تواند ازجانب محجور ،قیم وبرای غایب امین معین نشده باشد ،دادستان می تواند ازجانب محجور وغایب به درخواست انحصار وراثت اعتراض کند،درصورتیکه اعتراض دادستان به جهتی ازجهات قانونی مردود اعلام گردد،مشارالیه بعنوان مدعی العموم حق دارد قانونا ازرای به رد اعتراض وی از مرجع صالح تجدید نظر خواهی نماید.

چگونگی رسیدگی به دعوی اعتراض به درخواست حصر وراثت

بااطلاع یافتن شخص یا اشخاص ذینفع ویادادستان عمومی محل اقامتگاه متوفی ازطرح درخواست گواهی انحصار وراثت ازجانب ورثه مدعی وراثت ازمتوفی ،اعتراضشان مطابق اصول ومقررات  مورد رسیدگی قرار می گیرد ،بدین ترتیب که ازمعترض ،بعنوان مدعی ،دلایل ومدارک اعتراض وی خواسته می شود ومی بایست جهت یا جهات اعتراض خود را که به درخواست حصر وراثت متقاضی دارند، به روشنی مطرح نمایند، بعنوان مثال، ممکن است دادستان با شناختی که ازمرحوم متوفی دارد مطمئن است که متوفی فاقد هرگونه وارث می باشد ومتقاضی انحصار وراثت نیز هیچگونه دلیل ومدرک مثبته ای که دلالت بروراثت ویا انتساب نسبی یا سببی اش بعنوان موجب قرابت با متوفی باشد ارائه نکرده باشد،ویا اینکه مفاد اعتراض شخص ذینفع این باشد که تمامی  ماترک به جای مانده ازمتوفی با مدارک ومستندات محکمه پسندی که دراختیار دارد حتی تکاپوی دیون وبدهی های مسلم وممتازه متوفی راندارد تا چه رسد به اینکه متقاضی بخواهد بعنوان میراث ،آنها راتصاحب نماید ،بنابراین ضرورت دارد موارد اعتراض کاملا مشخص ومورد بررسی  قرارگرفته وبه اثبات برسد  ،آنگاه شورای حا اختلاف درخصوص اعتراض مطروحه حکم مقتضی راحسب مورد درپذیرش وراثت متقاضی ویا استحقاق وی نسبت به ماترک ،نفیا یا اثباتا صادر می دارد ودرهر حال صادره قابل اعتراض درمرجع تجدید نظر می باشد ورای مرجع تجدید نظر در غیر ازموارد خلاف بین شرع ویا قانون قطعی خواهدبود.

اعتراض به گواهی انحصار وراثت

چنانچه درمرحله درخواست گواهی حصروراثت ،اعتراضی واصل نشود ،لیکن پس ازصدور گواهی یا تصدیق انحصاروراثت ،ممکن است ،فردیا افرادی که ازگواهی حصر وراثت متضرر می شوند درمقام اعتراض به گواهی صادره برآیند ،این اعتراض گاهی درباره عدم ذکرنام یکی ازوراث است که می تواند با اسناد ومدارک مسلم الصدور وراثت خویش رانسبت به متوفی به اثبات برساند ویا احدی ازورثه یا ذینفع استحقاق خودرا نسبت به میزان سهم الارث تعیین شده درگواهی صادره اعتراض داشته باشد ویا دادستان دراجرای مقررات مواد 367و368ازقانون امورحسبی قانونا ملزم به طرح اعتراض درمقام مدعی العموم به گواهی حصروراثت صادره می باشد .
ارائه وصیت نامه به شورای حل اختلاف
هرشخص متوفی شرعا وقانونا حق دارد حتی برای بعد ازوفات خودش دستورات و درخواست ها ویاقول معروف وصایایی، را اعم از وصیت های عهدی یا تملیکی به نفع فرد یا افرادی که مورد علاقه اش می باشد تعیین نماید و یا کسی را بعنوان وصی خود معرفی کند، درآگهی های حصروراثت ازمطلعین درخواست می شود هرکس وصیت نامه ای ازمتوفی اعم ازرسمی و یا سری و یا عادی دارد در جریان رسیدگی به درخواست گواهی انحصار وراثت جهت ملاحظه شورای حل اختلاف و یا متقاضی درخواست و سایر افراد ذینفع ارائه دهد و شورا گواهی انحصار وراثت را با رعایت مفاد وصیت نامه ابرازی صادره می کند.

از کدام مرجع مي توان درخواست صدور گواهي انحصار وارثت کرد؟

براي صدور گواهي انحصار وارثت  بايد به شوراي حل اختلاف آخرين محل اقامت دائمي متوفي مراجعه کرد. ليکن بايد توجه کرد که رسيدگي به دعاوي درباره اصل و نسب، وصيت، توليت يا وقف که ممکن است پس از فوت متوفي ايجاد شود کماکان در صلاحيت دادگاه هاي عمومي است و چنين دعاوي حتي با توافق طرفين قابليت طرح در شوراي حل اختلاف را ندارد.

چه اشخاصي مي توانند درخواست صدور گواهي انحصار وراثت  کنند؟

معمولا يک يا چند تن از ورثه درخواست صدور گواهي انحصار وراثت مي کنند، ليکن هر ذي نفعي از قبيل طلبکار متوفي يا ورثه، کسي که متوفي به نفع او وصيت کرده (موصي له) يا کسي که از سوي متوفي مامور اجراي وصيت شده است (وصي) مي توانند درخواست صدور گواهي انحصار وراثت  کنند. مخالفت يا همکاري نکردن يک يا چند تن از ورثه به هر دليلي که باشد مانع رسيدگي و صدور گواهي انحصار وراثت نيست.

چه مدارکي بايد همراه درخواست صدور گواهي انحصار وراثت ارائه شود؟

درخواست کتبي انحصار وراثت مشتمل بر نام، مشخصات کامل و اقامتگاه متقاضي، متوفي و همه ورثه و نسبت هر يک از ورثه با متوفي بايد به همراه مدارک زير به شوراي حل اختلاف ارائه شود:
1-گواهي فوت متوفي صادر شده از سوي اداره ثبت احوال
2-کپي شناسنامه ورثه
3-کپي عقدنامه همسر دائمي متوفي
4-فرم استشهاديه دال بر منحصر بودن وراث به اشخاص نامبرده شده
5-گواهي تسليم اظهارنامه ماليات بر ارث به اداره امور اقتصادي و دارايي آخرين محل اقامت متوفي. در اين مرحله صرفا مشخصات متوفي و اموال و دارايي هاي وي در فرم مخصوصي به اداره دارايي اعلام مي شود و نيازي به پرداخت ماليات نيست.
6-رسيدگي به دعاوي درباره احوال شخصيه ايرانيان غير شيعه، زرتشتي، کليمي يا مسيحي در هر مورد بر اساس قواعد همان کيش و آيين انجام مي شود بنابراين در صورتي که متوفي از اقليت هاي مذهبي باشد نظر مرجع مذهبي مربوطه درباره تقسيم ماترک بايد همراه درخواست ارائه شود.

زمان لازم براي صدور گواهي انحصار وراثت چقدر است؟

در صورتي که ارزش ماترک متوفي کمتر از ??ميليون ريال باشد، شوراي حل اختلاف بدون انتشار آگهي و دعوت از ورثه، در جلسه فوق العاده با توجه به اسناد و مدارک ارائه شده، گواهي انحصار وراثت  را صادر مي کند. ليکن در صورتي که ماترک، بر اساس گواهي تسليم اظهارنامه ماليات بر ارث، بيش از ??ميليون ريال ارزش داشته باشد، در فرضي که آخرين سکونتگاه متوفي در شهر بوده باشد به هزينه متقاضي، درخواست وي يک نوبت در روزنامه کثيرالانتشار آگهي مي شود و در فرضي که آخرين اقامتگاه متوفي در روستا بوده باشد درخواست متقاضي در روستا اعلام عمومي مي شود. پس از گذشت يک ماه از آگهي يا اعلام عمومي در صورت عدم وصول اعتراض، با توجه به اسناد و مدارک ارائه شده گواهي انحصار وراثت  صادر مي شود. در صورتي که در مهلت يک ماهه از زمان نشر آگهي هر شخص ذي نفعي به درخواست صدور گواهي انحصار وراثت  اعتراض کند، به عنوان مثال شخصي ادعا کند که ورثه منحصر به اشخاص ذکر شده در درخواست نبوده و نام يک يا چند تن از ورثه عمداً يا سهواً اعلام نشده است يا شخصي مدعي شود که وصيت نامه اي از متوفي موجود است، شوراي حل اختلاف در مواردي که صلاحيت رسيدگي به آن ها را دارد با تشکيل جلسه و دعوت از طرفين به موضوع رسيدگي و حکم مقتضي را صادر مي کند و در مواردي که خارج از صلاحيت شوراي حل اختلاف است با وصول اعتراض، رسيدگي به موضوع را در شورا تا تعيين تکليف در دادگاه صالح متوقف مي کند.

در مواردي که برخي ورثه از همکاري خودداري مي کنند آيا مي توان بدون ذکر اسامي آن ها درخواست صدور گواهي انحصار وراثت  کرد؟

همان طور که پيشتر گفته شد هر ذي نفعي حتي بدون همکاري ورثه، مي تواند درخواست صدور گواهي انحصاروراثت  کند، بنابراين ارائه درخواست صدور گواهي انحصار وراثت  که در آن نام يک يا چند تن از ورثه ذکر نشده و ورثه متوفي به دروغ منحصر به افراد نامبرده در درخواست اعلام شده، هيچ ضرورتي ندارد. صرف نظر از مسائل شرعي و اخلاقي، قانون گذار چنين عملي را جرم دانسته و براي آن مجازات سنگيني تعيين کرده است. تکميل فرم استشهاديه خلاف واقع و شهادت دروغ در اين مورد نيز جرم است. قانون تصديق انحصار وراثت (مصوب 1309.7.14) مقرر مي دارد: «هرگاه معلوم شود که مستدعي تصديق با علم به عدم وراثت خود تحصيل تصديق وراثت نموده يا با علم به وجود وارثي غير از خود، تحصيل تصديق بر خلاف حقيقت کرده است کلاهبردار محسوب و علاوه بر اداي خسارت به مجازاتي که به موجب قانون براي اين جرم مقرّر است، محکوم خواهد شد.